Za ispitivanje zapaljivosti tekstilnih podnih obloga postoji velik broj standardiziranih metoda. Podrobno su predstavljene u nastavku. Svi pokusi zapaljivosti se – sigurnosti radi – odvijaju u nezapaljivoj komori.
- Metoda testiranja tabletom
(ISO 6925, BS 6307, ASTM D 2859)
Slika br. 1: Tableta se treba zapaliti na uzorku tekstilne podne obloge
Metoda testa tabletom koristi se za sve vrste tekstilnih podnih obloga, bez obzira na njihovu građu i sirovinski sastav. Koristi se i za tekstilne podne obloge bez završne obrade, pri čemu dobivene rezultate ne izjednačavamo sa njihovim djelatnim osobinama prilikom uporabe.
Metoda odnosno tableta sama simulira izvor zapaljivosti tekstilnih podnih obloga, primjerice – upaljenu cigaretu, šibicu, žeravicu ili užareni pepeo iz kamina.
Kao izvor zapaljivosti rabi se heksametilentetraminska tableta. Ona se polaže u središte hodne površine kondicioniranog uzorka tekstilne podne obloge, na koju je položen metalni obruč određenog promjera. Tableta se potom zapali (slika br. 1). Tijekom ispitivanja se promatra zapaljivost uzorka. Ispitivanje je okončano kada gorenje ili žarenje uzorka dosegne unutarnji rub metalnog obruča. Nakon ispitivanja mjere se veličina oštećene (pougljenjene) površine i vrijeme gorenja uzorka do unutarnjega ruba metalnog obruča (slika br. 2).
Slika br. 2: Pougljenjena hodna površina tekstilne podne obloge
Neki standardi ocjenjuju vrijednost rezultata prema veličini oštećene (pougljenjene) dužine uzorka. Američki standard propisuje, da oštećena dužina uzorka treba biti manja od 25,4 milimetra kako bi podna obloga izdržala test i pokazala koliko je sigurna za uporabu.
2. Metoda užarenog metalnog vijka
(BS 4790, BS 5287)
Metoda se koristi za sve vrste tekstilnih podnih obloga – one slobodno položene ili pričvršćene za tlo, sa podlogom ili bez nje.
Kao izvor zapaljivosti koristi se nehrđajući čelični vijak. On se prije ispitivanja zagrijava u peći za taljenje do određene temperature, a potom se polaže na sredinu hodne površine ispitivanog uzorka, omeđene metalnim obručem određenog promjera (slika br. 3). Zbog visoke temperature vijka uzorak će se zapaliti. Ispitivanje je okončano kada gorenje ili žarenje uzorka dosegne unutarnji rub metalnog obruča. Nakon ispitivanja mjere se veličina polumjera oštećene (pougljenjene) hodne površine od središta u kojemu se nalazio izvor zapaljenja te vrijeme žarenja i gorenja uzorka.
Slika br. 3: Metoda zapaljenja užarenim metalnim vijkom
Ako se uzorak zapali, ali gorenje ili žarenje ne dopru do unutarnjeg ruba metalnog obruča, mjere se vrijeme gorenja od trenutka namještanja vijka na uzorak do gašenja plamena te vrijeme žarenja i / ili pojave dima nakon uklanjanja vijka i nakon prestanka gorenja. Ako gorenje ili žarenje dosegne unutarnji rub metalnog obruča, mjeri se vrijeme koje je bilo potrebno za to, i to od trenutka namještanja vijka na uzorak.
S obzirom na veličinu oštećene površine, veličina oštećenja razvrstava se potom u tri razreda:
– mali polumjer: oštećena dužina je manja od 35 milimetara,
– srednji polumjer: oštećena je dužina od 35 do 75 milimetara,
– veliki polumjer: oštećena dužina je veća od 75 milimetara.
3. Metoda ispitivanja okomite zapaljivosti
(DIN 54 332, DIN 66081)
Metoda ispitivanja okomite zapaljivosti koristi se za sve vrste tekstilnih podnih obloga.
Okomito namješten uzorak na određeno se vrijeme izlaže izravnom plamenu iz plamenika, smještenog uz donji rub uzorka pod kutom od 45 stupnjeva (slika br. 4). Tijekom ispitivanja mjeri se vrijeme gorenja uzorka do pamučne mjerne niti, koja je napeta ispred uzorka na određenoj visini, odnosno vrijeme gorenja ako se plamen ugasi prije no što je dosegnuo pamučnu mjernu oznaku (nit).
Slika br. 4: Okomito ispitivanje zapaljivosti tekstilnih podnih obloga
Ovdje se tijekom ispitivanja mjeri vrijeme gorenja odnosno vrijeme koje je potrebno do samougašenja uzorka, kao i vrijeme žarenja uzorka nakon gašenja plamena.
S obzirom na dobivenu vrijednost vremena gorenja uzorka, tekstilne podne obloge se prema standardu DIN 66081 razvrstavaju u tri razreda zapaljivosti, kako to prikazuje tabela br. 1.
Tabela br. 1: Razvrstavanje tekstilnih podnih obloga prema standardu DIN 66081
* Uzorak je izložen plamenu plamenika 5 sekundi, kada uz izloženost od 15-sekundi nisu ispunjeni uvjeti za razvrstavanje uzorka u razred T-b.
4. Metoda s izvorom radijacijske energije
(EN ISO 9239-1, EN ISO 9239-2, DIN 4102-1 in 14, BS 476-7, ASTM E 648)
Standardi koji opisuju ispitivanje većih građevinskih odnosno zidarskih materijala navode i omeđenu metodu koja se koristi za ispitivanje zapaljivosti podnih obloga kao što su tekstilni sagovi, podne obloge od pluta ili drva te gumirane i plastificirane podne obloge.
Djelovanje radijacijske obloge simulira na tekstilnoj podnoj oblozi širenje plamena na tekstilnim podnim oblogama koje se najčešće koriste u hodnicima ili na izlazima iz zgrada. Na pod ispitne komore se ispod obloge vodoravno ili okomito (britanski standard) namješta uzorak. Nakon određenog vremena on se izlaže visokoj temperaturi izgorene obloge i plamena iz plamenika (slika br. 5). Pritom se mjere dužina, vrijeme i brzina gorenja uzorka.
Slika br. 5: Aparatura za ispitivanje zapaljivosti tekstilnih podnih obloga radijacijskom oblogom
Prema britanskom standardu, tekstilne podne obloge se razvrstavaju u četiri razreda, kao što prikazuje tabela br. 2.
Tabela br. 2: Razvrstavanje tekstilnih podnih obloga prema standardu BS 476-7
Njemački standard, a i drugi dio europskog standarda zahtijevaju da se u određenim vremenskim intervalima mjere pojedine dužine gorenja i konačna dužina gorenja uzorka te na određenim udaljenostima pojedina vremena gorenja i cjelokupno vrijeme gorenja uzorka. Pokus se okončava u propisanom trenutku ispitivanja, odnosno – ako se uzorak ugasi ranije nego što je propisano vrijeme trajanja ispitivanja, u trenutku kada se plamen na uzorku ugasi. Na temelju rezultata se sa prethodno dobivenom mjernom krivuljom – koja pokazuje tijekom rada aparature izmjerenu toplinsku energiju određene površine uzorka (kW/m2) na određenim uzastopnim razdaljinama – određuje toplinska energija površine uzorka u propisanom vremenu ispitivanja, odnosno kod gašenja uzorka. Metoda opisuje i način mjerenja količine nastaloga dima tijekom ispitivanja.
Prema njemačkom standardu, tekstilne podne obloge trebaju ispunjavati zahtjeve razreda B1, koji ih označava kao teško zapaljive, ili razreda B2, koji ih označava kao normalno zapaljive. Mjerilo razreda B1 utvrđuje da nastala toplinska energija površine uzorka u 30 minuta ispitivanja treba biti manja ili jednaka 0,45 W/cm2. Prilikom razvrstavanja u razred B2, tekstilne podne obloge moraju ispunjavati sve uvjete razreda T-b prema standardu DIN 66081.
Standard ISO 6347 (Textile floor coverings – Consumer information) kupce upoznaje sa kojim sve informacijama moraju biti označene tekstilne podne obloge. Kao dodatnu informaciju zahtijeva i navođenje rezultata zapaljivosti proizvoda prema standardu ISO 6925 (test sa tabletom).
Spomenimo još dva standarda: HRN EN 1307:2008 (SIST EN 1307) (Textile floor coverings – Classification of pile carpets) i HRN EN 1470:2008 (SIST EN 1470) (Textile floor coverings – Classification of needled floor coverings except for needled pile floor coverings). Prvi se odnosi na razvrstavanje i označavanje vlaknastih sagova, a drugi na razvrstavanje i označavanje igličastih podnih obloga. Nažalost, niti jedan od njih ne spominje zahtjev za navođenje informacije o zapaljivosti proizvoda.
mr. Mirjam Leskovšek, dipl.ing.
