Masa na jedinicu površine
Standard ISO 8543 pod naslovom »Textile floor coverings – Methods for determination of mass« opisuje metode za utvrđivanje mase tekstilnih podnih obloga.
A. Cjelokupnu masu tekstilne podne obloge na jedinicu površine (engl. »total mass per unit area«) određujemo prema sljedećem postupku:
Oštrim nožem iz podne obloge izrezujemo četiri kvadratna uzorka veličine 200 x 200 milimetara. Tako pripremljene polažemo na ravnu podlogu u prostor sa standardnom atmosferom. Klimatiziranje se odvija toliko vremena dok se težina uzorka nakon trostrukog mjerenja u jednosatnim intervalima ne prestane mijenjati. Uzorke trebamo pomno izvagati do točnosti od 0,01 grama (m), a potom ih na stražnjoj strani još jednom podrobno izmjerimo, i to do točnosti od 1 milimetra, te izračunamo plohu (A u kvadratnim milimetrima). Za svaki uzorak posebno, prema jednadžbi m/A x 106 izračunamo cjelokupnu masu tekstilne podne obloge na jedinicu površine. Iz dobivenih rezultata izračunava se varijacijski koeficijent (CV). Ako se CV kreće između 4 i 5,5 posto, treba obaviti dodatna mjerenja. Ako je CV između 5,5 i 7 posto, obavljaju se još četiri mjerenja, a ako je CV veći od 7 posto, radi se još dodatnih osam mjerenja.
B. Određivanje cjelokupne mase vlaknastog dijela na jedinicu površine (engl. »total pile mass per unit area«) izvodimo na podnim oblogama koje imaju različitu gustoću i visinu vlakana. Metoda nije prikladna za one podne obloge kod kojih su čvorovi snažno uvezani u podlogu i zato ih ne možemo ukloniti.
Četiri uzorka veličine 200 x 200 milimetara izrežemo iz podne obloge. Stražnju stranu uzoraka pomno izmjerimo do točnosti od 1 milimetar te izračunamo plohu (A u kvadratnim milimetrima). Sa same površine prethodno uklonimo pređu koja oblikuje čvoriće. Dobiveno kondicioniramo u standardnoj atmosferi do standardne mase (jednako kao gore). Određujemo težinu čvorića (m) do točnosti od 0,01 grama. Pomoću jednadžbe m/A x106 izračunavamo masu vlaknastog dijela na jedinicu površine podne obloge. Jednako kao i kod utvrđivanja mase na jedinicu površine, trebamo izračunati CV i obaviti dodatni broj potrebnih mjerenja, ukoliko je to potrebno.
Određivanje mase vlaknastog dijela na jedinicu površine iznad podloge (engl. »mass of pile per unit area above the substrate«) izvodimo na podnim oblogama sa rezanim odnosno nerezanim čvorićima i na podnim oblogama koje imaju različitu gustoću i visinu vlakana.
Isto kao i u prethodna dva slučaja, iz podne obloge izrezujemo četiri kvadratna uzorka veličine 200 x 200 milimetara te ih kondicioniramo. Slijedi vaganje uzoraka do točnosti od 0,01 grama (m1). Stražnju stranu uzoraka pomno izmjerimo do točnosti od 1 milimetar te izračunamo plohu (A1). Slijedi šišanje (striženje) vlaknastog dijela uzorka, za što se koristimo odgovarajućom napravom (ručnim električnim nožicama tj. škarama ili nožem). Vlaknasti se dio šiša sve do podloge, pri čemu trebamo pripaziti da je ne oštetimo. Šiša se od središta uzorka prema rubovima, pri čemu ne treba niti ošišati čitav uzorak.
Napomena: Kod sagova sa rezanim vlaknima te kod igličanih i čupavih sagova često ne možemo pronaći pravu završnu dubinu striženja pa su stoga dobiveni rezultati dosta nepouzdani.
Nakon šišanja uzorak treba iščetkati, protresti i s površine usisati ostatke vlakana odnosno niti. Iz sredine uzorka izrezujemo novi, ošišani uzorak, koji ima površinu oko 25.000 kvadratnih milimetara. Taj se uzorčić kondicionira u standardnoj atmosferi. Slijedi vaganje uzorka do točnosti od 0,01 grama (m2) i mjerenje uzorka na stražnoj strani do točnosti od 1 milimetar. Izračunavamo plohu A2 u kvadratnim milimetrima. Masu vlaknastog dijela na jedinicu površine iznad podloge (QA) izračunavamo pomoću sljedeće jednadžbe: QA = (m1/A1 – m2/A2) x 106 za svaki uzorak posebno. Rezultat se izražava u g ∙ cm-3. Izračunavamo i varijacijski koeficijent i obavljamo dodatni broj mjerenja, ako je to potrebno.
D: Određivanje gustoće vlakana (flora) iznad podloge (engl. »surface pile density«) izvodimo na podnim oblogama sa rezanim odnosno nerezanim čvorićima i na podnim oblogama koje imaju različitu gustoću i visinu vlakana. Isto kao i u prethodnom slučaju, i ovdje se pojavljuju poteškoće kod striženja sagova s narezanim vlaknima te kod igličanih i čupavih sagova.
Postupak mjerenja površinske gustoće vlakana jednak je prethodnom, a i izmjerene veličine su jednake. Dodatno još mjerimo i debljinu flora iznad temeljne tkanine (d) nakon postupka, opisanog u standardu ISO 1766 (u sljedećem dijelu). Gustoću vlakana (floru) iznad podloge (QS) izračunavamo prema sljedećoj jednadžbi: QS = QA/d x 103 = (m1/A1 – m2/A2)/d x 103. Rezultat se izražava u g ∙ cm-3.
Napomena: U nekim izvještajima o pokusima i danas se navodi standard ISO 1959, koji je opisivao metodu utvrđivanja gustoće vlakana (flora) iznad podloge. Taj je standard već izašao iz uporabe pa bi prilikom obavljanja pokusa trebalo poštovati i navoditi standard ISO 8543.
U standardu HRN EN 984:2003 (SIST EN 984) je opisana metoda za utvrđivanje plošne mase uporabne površine igličanih podnih obloga. Spomenuti standard se rabi za one nehomogene igličane podne obloge, kod kojih se uporabna (hodna) površina i vizualno razlikuje od podloge.
Iz tekstilne obloge se izrezuje osam kvadratnih uzoraka veličine 200 x 200 milimetara. Uzorke kondicioniramo 24 sata u standardnoj atmosferi. Slijedi vaganje do točnosti od 0,01 grama (m1). Na stražnjoj strani izmjerimo dužine stranica uzorka i izračunamo plohu (S) u kvadratnim milimetrima. Slijedi šišanje hodne površine do podloge. Strižemo toliko dugo vremena, dok se na svakom uzorku ne vidi barem 50 posto podloge. Za striženje se koristi odgovarajući nož. Kad smo obavili šišanje, odabiremo pet uzoraka i njih iznova kondicioniramo u standardnoj atmosferi. Slijedi vaganje (m2). Prema jednadžbi m1 – m2/S x 106 dobivamo masu uporabne (hodne) površine na jedinicu površine.
izv. prof. Urška Stankovič Elesini
Prirodoslovno – tehnički fakultet, Odsjek za tekstil
Izvori:
ISO 8543 Textile floor coverings – Methods for determination of mass
ISO 1766 Sagovi – Određivanje debljine flora iznad temeljne tkanine
SIST EN 984 Tekstilne podne obloge – Utvrđivanje plošne mase uporabne površine igličanih podnih obloga
